Dr Małgorzata Krystyna Frąckiewicz i dr Mirosław Reczko z przygotowanym wystąpieniem pt. Migracje Żydów północno-wschodniego Mazowsza i Podlasia do końca XVIII wieku na materiale tzw. ksiąg pamięci z cyklu „Pinkasy przedniemeńskie” reprezentowali Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów na ogólnopolskiej konferencji historycznej, która odbyła się dzisiaj w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
W wygłoszonym referacie stwierdzili m.in.:
„Jednym z rysów charakteryzujących ludność żydowską z północno-wschodniego Mazowsza i Podlasia są migracje, które towarzyszyły osadnictwu żydowskiemu na tym terenie od samego początku. Charakterystyczne dla tego obszaru jest to, że kolejne fale uchodźców kierowały się w stronę tego regionu i znajdowały tu stosunkowo bezpieczną przystań. Były, co prawda, okresy – zwłaszcza w czasach II i III wojny północnej, gdzie nigdzie nie było bezpiecznie i Żydzi nie mieli, dokąd stąd uciekać, chroniąc się, jak cała pozostała ludność, lokalnie i stając się ofiarami brutalności najeźdźców, głodu i przywleczonych epidemii.
Dzięki wielowiekowym tradycjom akceptacji przybyszów, stało się Podlasie i północno-wschodnie Mazowsze dla Żydów terenem kolejnych wielkich fal migracyjnych przez cały okres XIX w., co wymaga osobnego opisu i analizy na bazie m.in. nieocenionych ksiąg.
„Według świadectwa B. Marka, strumień imigracji żydowskiej pochodził z różnych miejsc: z Krymu i Riazania (na Rusi), z zachodniej Polski, Niemiec, a również z Czech i Moraw. Powodem tej imigracji była głównie trudna sytuacja Żydów w tych krajach. Krym i Riazań cierpiały od najazdów mongolskich; Niemcy dotknięte były krucjatami, a w późniejszych czasach Czechy i Morawy cierpiały prześladowania ze strony husytów. Jak się okazuje, rozmaite były przyczyny, które powodowały, że Żydzi z różnych ziem szukali schronienia na Mazowszu”. (Por. Księga pamięci gminy żydowskiej w Stawiskach, red. Dawid Sohn, tłum. Ewa Wroczyńska, red. nauk. wyd. polskiego M. K. Frąckiewicz i M. Reczko, Łomża 2019, s. 18).
Skutkiem wspomnianych migracji są charakterystyczne dla regionu łomżyńskiego i Podlasia dość liczne nazwiska odmiejscowe, identyfikujące przedstawicieli społecznościi żydowskiej, tworzone wg powszechnego modelu polskiego z sufiksem –ski//–cki (np. Amsterdamski, Berliński) oraz wyróżniające onimiczne identyfikacje żydowskie – nazwiska równe nazwom miast (np. Amszterdam, Berlin, Choroszcz). Jednak liczniejsze od nich są – nazwiska odmiejscowe derywowane, tworzone na bazie nazw miejscowych polskich (np. Augustowczyk, Kolniak, Siedlecki, Sokulski, Suchowolski, Troskier, Tykociński), w tym regionalnych (np. Stawiski, Szczuczyński, Szumowski ) i obcych (np. Szejnkier, Szlozberg, Teskowicz). Nazwiska utworzone od toponimii miejscowej nie wyróżniały ludności żydowskiej, stanowiąc czynnik asymilacyjny, jednak w większości były to antroponimy pochodzące od nazw miasteczek i miast, co już należy uznać za element różniący. Onimy wskazujące na inne, odległe nazwy miejscowe identyfikują badaną społeczność jako grupę̨ etniczno-kulturową i informują o kierunkach migracji jej członków jako „czasowych” mieszkańców ziemi łomżyńskiej”.
